Theo tài liệu sưu tầm của cụ Nguyễn Ban, nguyên Trưởng phòng Văn hóa –Thông tin huyện Nghi Xuân: Sau con đường học hành thi cử, nhiều bậc khoa bảng ngoài con đường ra làm quan có kiêm nhiệm chức ngự y thầy thuốc trong triều đình.  Cũng không ít những bậc quan đại thần sau khi về nghỉ hưu tại quê nhà lại quay về làm thầy thuốc chữa bệnh cứu người. Về truyền thống y học cổ truyền từ xưa đến nay ở Nghi Xuân không chỉ nho sĩ Tiên Điền mà nhà nho các xã trong huyện vẫn tôn sùng truyền thống dùng dược liệu “Nam dược trị nam nhân”. Nhiều thầy thuốc nổi tiếng được truyền tụng ở các địa phương Phan Xá, Đan Tràng, Cổ Đạm, Uy Viễn. Tả Ao. Tuy nhiên  các danh y nổi tiếng từ thế kỷ XVII đến nay phần lớn vẫn tập trung về các dòng họ ở xã Tiên Điền.

Theo “Nguyễn gia Nghi Tiên Thế phả,” cụ Nguyễn Nhiệm vị tổ đầu tiên của họ Nguyễn Tiên Điền, sau ý định khôi phục nhà Mạc không thành, ông đã từ làng Canh Hoạch, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Đông, vào khoảng cuối thế kỷ XVI đến Tiên Điền lập nghiệp bằng nghề bốc thuốc chữa bệnh cứu người và truyền dạy nghề y cho con cháu. Cụ Nguyễn Nhiệm đã viết sách thuốc có tên  “Nam Dương tập yếu kinh nguyên” ghi chép tỉ mỉ về cây thuốc nam và phương pháp chữa bênh. Kế thừa truyền thống y học của tổ tiên, đến đời thứ V họ Nguyễn - Tiên Điền có cụ Nguyễn Quỳnh soạn sách thuốc đặt tên là “Từ ấu chân truyền” .

Trong lời đề tựa quyển sách “Nam Dương tập yếu kinh nguyên”, Nguyễn Nhưng, cháu 7 đời của cụ Nguyễn Nhiệm một thầy thuốc đã viết: “Tập yếu có nghĩa là những phương thuốc yếu diệu nhất ,bỏ bớt những điều phức tạp. Chữ kinh có nghĩa là thường dùng, là có hiệu nghiệm như thần.” Chỉ riêng họ Nguyễn Tiên Điền đã có hàng loạt danh y. Từ Nguyễn Nhiệm đến Nguyễn Quỳnh, Nguyễn Trọng , Nguyễn Nhưng, Nguyễn Y, Nguyễn Thị Uyên, Nguyễn Cảnh…Riêng Nguyễn Trọng, (chú ruột Nguyễn Du) sống cùng thời và từng được chúa Trịnh Sâm mời chẩn bệnh thể tử Trịnh Cán với Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác

Sinh thời Nguyễn Trọng nổi tiếng là một lương y có công nghiên cứu nhiều về nghề thuốc, nhất là thuốc nam . Vợ chồng ông Trọng có công giúp dân khi đau ốm đã chữa bệnh “miễn phí”. Nhớ ơn danh y người dân làng Tiên Điền ghi công đã lập sinh từ để thờ khi ông bà còn sống. Ngôi sinh từ ngày nay vẫn còn, ở trong Khu di tích Quốc gia đặc biệt Đại thi hào Nguyễn Du. Với bà Nguyễn Thị Uyên, (gọi cụ Nguyễn Du là chú ruột) gia phả dòng họ ghi: “Bà giỏi nghề thuốc được vua Gia Long tuyển vào cung”. Ông  Nguyễn Cảnh, ông học rộng, thơ hay nhưng không ra làm quan, chịu khó sưu tầm các sách y học. Ông chế biến các bài thuốc rất tài tình, nên được nhân dân gọi là thuốc thánh.

Gia phả họ Hà ghi: “Ông Hà Huy Công, hiệu là Nhân Hiền tiên sinh rất giỏi y học, được phong làm việc ở viện nhung y. Ông người thôn Bảo Kệ”. Bảo Kệ nay là Thanh Chương và Minh Quang, xã Tiên Điền. Các dòng họ Trần, họ Lê, họ Hà đều có nhiều thầy thuốc giỏi.

Hiện nay trên địa bàn xã Tiên Điền có hàng chục lương y đang hành nghề được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đó là con cháu ông Nguyễn Lự, Nguyễn Điều, Nguyễn Thông, Nguyễn Khóa, Nguyễn Đệ, Nguyễn Hải Lợi, Nguyễn Lão. Nguyễn Lão có con trai Nguyễn Nuôi là danh y nổi tiếng nghề châm cứu của nước ta (ông Nuôi mất khi chưa đến 60 tuổi.) Nói về dòng họ này có ông Nguyễn Thiện, Nguyễn Soa, con cháu của các cụ vẫn có người nối nghiệp. Ở xã Phan Xá có danh y Phạm Mại, (tên thường gọi ông Kiêm Mại,) có con trai Phạm Hoàn vừa dạy chữ vừa làm nghề bốc thuốc chữa bệnh. Ông đã mất truyền lại cho con trai kế nghiệp. Ở xã Đan Tràng (Xuân Đan) nổi tiếng bốc thuốc chữa bệnh là 2 anh em ông Đinh Văn Châu, Đinh Văn Đỗ. Dân làng thường gọi là “thuốc cố Hoe Đỗ”. Ở Xuân Đan có cố Nguyễn Hoài Chúc, ông là hội viên hội Đông y Hà Tĩnh. Trong thời chống Mỹ xã Xuân Giang có cụ Hồ Cửu, từng là Chủ tịch Hội Đông y Hà Tĩnh. Hiện nay con trai, con dâu của ông vẫn nối nghiệp. Xã Xuân Giang có ông Nguyễn Tiếu, ông có bốc thuốc chữa cảm, cúm có hiệu nghiệm được nhân dân ca ngợi. Xã Xuân Yên có cố Mỵ cũng làm thầy thuốc giỏi. Hiện nay còn có ông Lê Hựu người Xuân Yên, 2 vợ chồng cũng là những danh y có bài thuốc gia truyền được nhân dân nhiều vùng 2 tỉnh Nghệ Tĩnh tin dùng. Còn lĩnh vực thuốc nam thì hầu như xã nào cũng có một vài người hành nghề.

Ngày nay, nền y học phát triển không ngừng, đạt được nhiều thành tựu trong lĩnh vực tây y cũng như y học cổ truyền được ghi nhận. Tuy nhiên một thực tế không thể bỏ qua là sự tồn tại của phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc vẫn được nhân dân các địa phương ưa thích sử dụng.